Բայդենը և մյուս առաջնորդները կարող են հրապարակայնորեն մեղադրել Ալիևին ցեղասպանություն իրականացնելու մեջ, և դա բավական կլինի նրան կանգնեցնելու համար, ասել է Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Օկամպոն ԱՄՆ Կոնգրեսում լսումների ժամանակ՝ խոսելով այն մասին, թե ինչ կարող է անել միջազգային հանրությունը՝ ցեղասպանությունը Արցախում կանխելու համար։
Հայաստանի անվտանգության երաշխավոր և նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության ստորագրող Ռուսաստանը վերջնականորեն հրաժարվեց կատարել իր պարտավորությունները և բռնեց Բաքվի կողմը, որը պատրաստում է Հայոց ցեղասպանության նոր ակտը։
Այս ֆոնին ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ն ակտիվացրել են Բերձորի միջանցքում տիրող իրավիճակի քննարկումները, սակայն սահմանափակվում են հայտարարություններով և կոչերով։ ԵՄ արտաքին քաղաքականության և անվտանգության հարցերով բարձր ներկայացուցիչ Ժոզեպ Բորելը բերանի մի անկյունով ասաց, որ « համարժեք լուծման բացակայությունը կարող է գործնական ազդեցություն ունենալ ԵՄ-ի հետ Ադրբեջանի հարաբերությունների վրա»: Ճիշտ է, նա անմիջապես վերապահում արեց, որ ԵՄ-ն չի խզելու Բաքվի հետ էներգետիկ համաձայնագիրը։
Ալիևի քաղաքականության վրա ազդեցության ի՞նչ լծակներ ունեն համաշխարհային դերակատարները։ 8-ամսյա շրջափակումից հետո ակնհայտ է դառնում, որ միջազգային հանրությունը չի ցանկանում օգտագործել օրինական լծակներ՝ սպասելով, որ Ալիևը կիրականացնի Արցախի բռնակցումը և նրա բնակչության տեղահանությունը։
Արցախի դիմադրությունը խախտում է այդ ծրագրերը. ամեն ինչ վաղուց որոշված կլիներ, եթե Արցախի բնակչությունը համաձայներ «ինտեգրվել» Բաքվի հետ, Ակնայի ճանապարհը բացել կամ «ինքնակամ» հեռանալ։ Բայց Արցախը միանշանակ համաձայն չէ ոչ մեկի, ոչ էլ մյուսի հետ։
Սա ստեղծում է մի իրավիճակ, որը կարող է լուծվել երկու ճանապարհով՝ կամ միջազգային դերակատարները կստիպեն Ալիեւին նահանջել, կամ նա կդիմի ռազմական գործողությունների։ Այժմ Ալիևը ավելի շուտ ռազմական գործողությունների պատրաստակամություն է ցուցաբերում, քան նահանջելու։
Ադրբեջանը չունի որևէ փաստաթուղթ, որը կհաստատի Ղարաբաղի և Բերձորի միջանցքի նկատմամբ իր իրավունքը։ Պատերազմից հետո ամբողջ 3 տարին Բաքուն, միջազգային միջնորդները և նույնիսկ պաշտոնական Երևանը փնտրում էին նման փաստաթուղթ և ոչինչ չգտան, բացի 1991 թվականի Ալմա-Աթայի քնձռոտ հռչակագրի։ Պարզ չէ, թե ինչ հիմքով են ոմանք պահանջում, որ Ղարաբաղը լինի Ադրբեջանի կազմում։ Եթե Ալիևը նման փաստաթուղթ ունենար, ապա այն կփորագրեր իր հոր բազմաթիվ հուշարձանների վրա։ Բայց նման փաստաթուղթ չկա։
Ուստի հարցը պետք է լուծվի կա՛մ ուժով (ինչը փորձում է անել Բաքուն), կա՛մ ինքնորոշման իրավունքի միջոցով։ Համաշխարհային հանրությունը դեռ ուժ և կամք ունի՞ պաշտպանելու իր արժեքները և խնդիրը լուծելու ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա։
Առայժմ դա տեսանելի չէ։
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը հեռախոսազրույց է ունեցել Իլհամ Ալիևի հետ և կոչ արել բացել Լաչինի միջանցքը։ Բլինկենը նաև ընդգծել է կողմերի միջև երկխոսության և փոխզիջման անհրաժեշտությունը։ Ի՞նչ նկատի ունի Բլինկենը՝ փոխզիջում ասելով: ԱՄՆ-ն համոզո՞ւմ է Ալիևին գնալ զիջումների։
Միաժամանակ ԱՄՆ Կոնգրեսի Թոմ Լանտոսի մարդու իրավունքների հանձնաժողովում լսումներ են տեղի ունեցել Լեռնային Ղարաբաղում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ։ Բանախոսները միաձայն պնդում են, որ այն, ինչ տեղի է ունենում, Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության ցեղասպանություն է։
Իր հերթին, սեպտեմբերի 6-ին Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի նիստում քննարկվել են Լաչինի միջանցքի արգելափակումը և Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար ճգնաժամը։
«Որպես առաջին քայլ՝ Եվրոպայի խորհուրդը պետք է փաստահավաք առաքելություն ուղարկի Լաչինի միջանցք և Լեռնային Ղարաբաղ։ Լաչինի միջանցքի վերաբերյալ ԵԽԽՎ-ի բանաձևը նաև փաստահավաք առաքելություն է խնդրել, և Եվրոպայի խորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովիչը հաստատել է Լեռնային Ղարաբաղ մեկնելու իր պատրաստակամությունը»,- ասաց ԵԽ-ում Հայաստանի դեսպան Խաչատրյանը։
Սեպտեմբերի 6-ին Եվրամիությունը եւս հայտարարություն է տարածել. «Եվրամիությունը ի գիտություն է ընդունել Ադրբեջանի իշխանությունների պատրաստակամությունը՝ ապրանքներ առաքել Աղդամ քաղաքով։ ԵՄ-ն հաստատակամ է, որ Լաչինի միջանցքը պետք է ապաշրջափակվի՝ համաձայն նախկին պայմանավորվածությունների և միջազգային դատարանի որոշման»,- ասված է հայտարարության մեջ։
Հիշեցնենք, որ օրեր առաջ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի անունից հայտարարություն էր տարածվել, որում ասվում է, որ «Բաքուն պետք է ղարաբաղցիներին բացատրի Լաչինի միջանցքից օգտվելու կանոնները»։ ԵՄ վերջին հայտարարության մեջ նման ստոր կոչ չկա։
Մինչդեռ հայկական կողմը կոչ է անում միջազգային հանրությանը զսպել Ադրբեջանի հավանական ռազմական ագրեսիան։ Հայ-ադրբեջանական սահմանի և Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծի երկայնքով ադրբեջանական զորքերի կուտակումներ կան. այս մասին Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը տեղեկացրել է Հայաստանում հավատարմագրված դիվանագիտական ներկայացուցչությունների ղեկավարներին։ «Արմեն Գրիգորյանը կարևորել է միջազգային գործընկերների ջանքերը՝ կանխելու Ադրբեջանի կողմից հնարավոր ագրեսիան»,- ասվում է զեկույցում։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունում եւս ընդունել են երկրում հավատարմագրված օտարերկրյա ռազմական կցորդներին։
Իր հերթին, Լեմկինի ցեղասպանությունների կանխարգելման ինստիտուտը հրապարակել է 126 էջանոց արտակարգ զեկույց «Արցախում (Լեռնային Ղարաբաղում) Ադրբեջանի կողմից ցեղասպանության վտանգի մասին»:
Լեմկինի ինստիտուտը խորհուրդ է տալիս միջազգային հանրության անդամներին, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի անդամ երկրներին, որոնք ազդեցություն ունեն Ադրբեջանի վրա, ճանաչել Արցախում և Հայաստանում Հայոց ցեղասպանության վտանգը, ակտիվորեն միջամտել Արցախը Ադրբեջանի զինված հարձակումից պաշտպանելու համար, ստեղծել անկախ հետաքննչական խումբ, որը կանցկացնի Արցախում առկա իրավիճակի հիմնավոր փաստագրում, ներառյալ՝ Լեռնային Ղարաբաղի Երկրորդ պատերազմի ընթացքում և դրանից հետո ադրբեջանցի զինվորների կողմից իրականացված վայրագությունների հետաքննությունը։
Բացի այդ, ինստիտուտը խորհուրդ է տալիս Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի հարցը դիտարկել որպես միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունք։
Նաիրա Հայրումյան