«Մի կիլոմետր… շատ չէ, մի կիլոմետր էս կողմ իջնեինք, էդքան բան չէր լինի». «Քիմիկների զորամասի» գործ

«Ես ու վարորդներից մեկը՝ Գագիկը անզեն էինք, մտանք ավտոբուսի տակ: 4 կողմից անդադար խփում էին: Նկատեցի, որ փոքր թումբ կա, ասեցի՝ Գագ ջան, արի՛ էնտեղ գնանք: Մի որոշ ժամանակ անց նկատեցինք, որ ավելիա թեժանում մարտը: Ասեցի՝ մեզ էստեղ կկոտորեն, անզեն մարդիկ ենք: Ինքը ինձա ասում վեր կաց, ես՝ իրան: Ես ինձ մի կերպ գցեցի ավտոբուսը ու խոդի տվեցի, պոկվեցի էդտեղից: Հետո ինքն էլ պոկվեց»,- հոկտեմեբրի 18-ին Հակակոռուպցիոն դատարանում «Քիմիկների զորամասի» գործով հերթական դատական նիստի ժամանակ հարցաքննվեց զինվորներին Զանգելան տանող երեք ավտոբուսներից մեկի վարորդ Արա Հարությունյանը:

Կարդացեք նաև՝ 
• «Մարտական ոգով էին լցված, որ գնում էին հայրենիքի պաշտպանության»․ նոր մանրամասներ «Քիմիկների զորամասի» գործից
• Քիմիկների զորամասի գործ․«Ես բոլորի խնդիրը դրել եմ, Աստծո առաջ են պատասխան տալու»․պատերազմի մասնակիցը՝ դատարանին

Դատավոր Սարգիս Դադոյանի նախագահությամբ նիստը քննում է 44 օրյա պատերազմի  ընթացքում Կովսականում տեղի ունեցած դեպքերը, երբ Քիմիկների զորմասաի (ՀՀ զինված ուժերի ռադիացիոն, քիմիական և կենսաբանական պաշտպանության զորքերի զորամաս)  62 հոգանոց խումբը հայտնվել էր շրջափակման մեջ։ 40 զինվորներից 5-ը գերեվարվել են, 12-ը սպանվել, մնացած 23 զինծառայողի, ինչպես նաև ավտոբուսի մեկ վարորդի գտնվելու վայրն անհայտ է:

Ամբաստանյալի աթոռին են Հայաստանի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի նախկին տեղակալ, գեներալ-լեյտենանտ Անդրանիկ Մակարյանը, ՌՔԿՊ (Քիմիկների զորամասի) զորքերի պատրաստության բաժնի ավագ սպա, փոխգնդապետ Արսեն Աբգարյանը, 2020 թ․ նույն զորամասի շտաբի պետ, ներկայում՝ ՌՔԿՊ վարչության պատրաստության և էկոլոգիական անվտանգության ապահովման բաժնի կենսաբանական և էկոլոգիական անվտանգության ապահովման բաժանմունքի պետ, փոխգնդապետ Սարգիս Կուլակչյանը և զորամասի համալրման բաժանմունքի նախկին պետ, կապիտան Էլլադա Հարությունյանը։

Անդրանիկ Մակարյանը մեղադրվում է ռազմական դրության պայմաններում իշխանության անգործության, Արսեն Աբգարյանը՝ իշխանության անգործության և ծառայության նկատմամբ անփույթ վերաբերմունքի, Սարգիս Կուլակչյանը՝ իշխանության անգործությանն օժանդակելու, իսկ Էլլադա Հարությունյանը՝ պաշտոնեական կեղծիք կատարելու մեջ:

Տուժող Արա Հարությունյանը 16 տարի պայմանգրային զինվորական ծառայություն է անցել. շտապօգնության մեքենա է վարել, 2016թ. քառօրյա պատերազմի մասնակից է եղել: Մինչև 2020թ. 44-օրյա պատերազմը աշխատել է Կապան քաղաքում՝ որպես երթուղայինի վարորդ: Պատմում է, որ հոկտեմբերի 20-ին տնօրենն իրեն ասել էր, որ վաղն առավոտյան զորք պետք է տեղափոխի.

«Ավտոբուսով եկա, ներկայացա զորամասի մոտ, երեք ավտոբուս էր, երեքի մակնիշները «Հյոնդա» էր: Եկան տղաները, նստեցին ու շարժվցինք դեպի Զանգելան: Դեմս  «վիլիս-ուազիկ» էր: Ասեցին, որ իրենց հետևից պիտի գնանք: Ես առաջին ավտոբուսն էի քշում: Մտանք Զանգելան՝ դպրոցից երևի մոտ 200-300 մետր հեռու: «Ուազիկից» հրամանատարը իջավ, ասեց՝ վերջ, հասանք, ավտոբուսները շրջեք, հետո կասեմ՝ ինչ կանեք»:

Վարորդի խոսքով՝ իրենց Վիլիս մակնիշի ավտոմեքենա է ուղեկցել. մեջը հրամանատարն էր: Ճանապարհի կեսից շարասյանը «Գրանդիս» մակնիշի ավտոմեքենա է միացել: Թե ով էր վարում, չգիտի: Կապանից դուրս գալու ճանապարհին անցակետ է նկատել՝ ՈւԱԶ մեքենայով երկու ոստիկան կագնած: Երբ հասան Զանգելան, ավտոբուսները կանգնեցրին, տղաները իջան: «Գրանդիսը» այդտեղ չէր: Թե որտեղ էր վերջին անգամ նկատել իրենց ուղեկցող այդ 2-րդ մեքենային, չկարողացավ պատասխանել:

Հիշում է, թե ինչպես էին զինվորները, ավտոբուսներից իջնելուց հետո տարբեր տեղեր խմբերով կանգնած․ զրուցում էին, ծխում: 5 րոպե չանցած դիմացի բլրից շան հաչոց են լսել, ապա շարժ նկատել: Քիչ անց թշնամին սկսել է կրակել: Երբ նա ու վարդորդ ընկեր Գագիկը միասին ավտոբուսներով դուրս եկան տարածքից, նրանց վրա նույնպես կրակ բացվեց:

«Մեզ 4 կողմից խփում էին: 7-8 րոպե որ անցանք, զգացի որ կողքս ուժեղ տաքացավ: Բացեցի, տեսա, որ մոտավորեպս լամպի չափ անցք էր, արյունը թափվում էր: Հասկացա, որ վիրավորվել եմ: «Բակավոյ» հայելիով բացատրեցի ընկերոջս, որ վիրավոր եմ, բայց չկանգնեցինք, կրակում էին: Երբ հասկացա, որ արդեն պիտի ուշափափվեմ, կանգնեցի: Ինքը եկավ, ինձ քցեց իրա ավտոբուսը ու շարունակեցինք ճանապարհը: Ես ճանապարհի ընթացքում պոստի ոստիկաններին գոռացի, ասեցի՝ տղեքին կոտորում են, հասեք, մի բան արեք, բայց ավտոբուսը չկանգնեց, Գագոն չկանգնեց, որ արնաքամ չլինեի:  Անընդհատ զանգում էր հիվանդանոց: Հասանք արդեն Սոլխոզ գյուղի մոտ, շտապօգնության մեքենան մոտեցավ, դիմավորեց, տեղափոխեց հիվանդանոց»:

Տուժող Արա Հարությունյանի նախաքննական և դատակքննական ցուցմունքների միջև որոշ հակասություններ եղան: Հանրային մեղադրող Դավիթ Նավասարդյանն ու ամբաստանյալ Արսեն Աբգարյանի պաշտպան Վահան Հովհաննիսյանը դատարանին միջնորդություն ներկայացրին՝ հրապարակելու տուժողի նախաքննական ցուցմունքից հատված, որը տվել էր 2021թ. ապրիլի 10-ին:

Ըստ նախաքննական ցուցմունքի՝ շարասյանը միացած է եղել նաև «ՈՒԱԶ պիկապ» մակնիշի ավտոմեքենա: Բայց դատարանում տված ցուցմունքում տուժող Արա Հարությունյանը դա չնշեց:

«Հիմա որ կարդացիք, պիկապի պահը չեմ հիշում:… Ճիշտն ասած, որ նարկոզը տվել են, շատ բաներ եմ մոռացել: Ազնվությամբ, եթե էդ պահին տենցա եղել, ուրեմն էդ պահին հիշել եմ, ասել եմ»,- ասաց տուժողը:

Նույն օրը դատական նիստին տուժող Արթուր Ստեփանյանի տված ցուցմունքը:

Արթուր Ստեփանյանը Մեծամոր քաղաքից է: 2014-2020 թվականներին պայմանագրային զինվորական ծառայություն է անցել «Քիմիկների զորամասում»՝ որպես շարքային, քիմիկ-հետախույզ:

Պատմում է, որ Զանգելան ուղևորվելիս ունեցել են ինքնաձիգ, 4 պահեստատուփ և հակագազերի մեջ լցված, չլիցքավորված փամփուշտներ: Զրահաբաճկոն չեն ունեցել:

«Հոկտեմբերի 20-ին Կապանում ենք եղել: Իրիկունը հրամանատար Արսեն Աբգարյանը անձնակազմը շարելա, ասելա՝ զենք ենք ստացել, պատրաստվեք, առավոտ շուտ ժամը 4:30-5:00 հելնելու եք, որ շարժվենք՝ Զանգելանում գործողություն իրականացնելու: Մենք գիտեինք, որ էդ գյուղում ինչ-որ վիրավորներ կան ադրբեջանցի, պիտի գնայինք, իրանց գյուղից հանեինք: Ամսի 21-ի առավոտը Անդրանիկ Մակրյանը մինչև ավտոբուսներ նստելը, շարել էր, նորից նույնն էր ասել, թե գյուղում վիրավորներ կան, պիտի գնանք, մաքրենք, հանենք. քանակ չի ասվել»,- ասաց Արթուր Ստեփանյանը:

Նրա խոսքով՝ զորամասից դուրս են եկել ժամը 6:30-ի սահմաններում: Երեք ավտոբուսներն են եղել, հրամանատարի «Վիլիսը» և Անդրանիկ Մակարյանի մեքենան, որը մինչև Կիրի հանք եկել էր:

Հանրային մեղադրող Դավիթ Նավասարդյանի հարցին, թե ինչու է վստահ, որ դա Մակարյանի մեքենան է եղել, ասաց, որ նա իրենց հետ շարժվել է: Իսկ ինքը եղել է 2-րդ ավտոբուսի մեջ: Հիշում է, որ ճանապարհին ոստիկանության անցակետի մոտ մի քանի րոպե կանգնել են:

«Իջել ենք ավտոբուսներից: Ես ու Արեսը գնացել ենք ծխելու: Մարդ ենք նկատել վերևը, ձեն ենք տվել՝ մերոնք են, մերոնք չեն: Հրամանատարը, ինչքան հիշում եմ, ասեց՝ էս կողմ եկեք սաղդ: Հրամանը լսելուց հետո, որ առաջացել ենք դեպի ավտոբուսները, կրակոցները սկսվել են: Ով ոնց հասցրել, դիրքավորվել էր: Մտնել ենք բոյի մեջ: Չիմացա՝ Արեսը որ կողմ գնաց: Հետո մոտ 40 րոպե բոյա ընթացել: Ինձնից աջ մի 20-30 մետր հեռավորության վրա արդեն 2 հոգի պառկած էին եղել: Չեմ տեսել, թե ովքեր էին, դեմքերը չէին երևում. կասկով, բուչլատով գետինը պառկած էին: Իրանք բլրի վերևից կեսը իջան ներքև, որտեղ որ մենք ենք եղել։ Մենք 4 հոգով հելել ենք թմբի դոշին, ու տենց իրիկունը բռնվել ենք: Իրանք մոտ 400-500 հոգի էին: Կրակոցները միչև 1-2 ժամ շարունակվել են»,- պատմեց տուժողը:

Ասաց, որ իրենց գործողությունները ինչ-որ մեկի կողմից չեն ղեկավարվել, չեն ասել՝ որտեղ դիրքավորվեն. «Խուճապ էր, միանգամից ով ոնց հասցրեց դիրքավորվեց»:

«Իրիկվա կողմերը մեզ եկան, բռնեցին, կապեցին,  տարան մանկապարտեզ: 4 հոգի արդեն էնտեղ էին, որից մեկին եմ ճանաչել՝ հրամանատարի վարորդն էր, Էրիկը: Մի քիչ անցելա, իրանց 4-ին տարել են: Մի կեսը ժամ հետո մեզ էլ տարան: Տարան Բաքվի բերդերը»,- պատմեց Ստեփանյանը:

Նրա խոսքով՝ Կիրի հանքի մասին հայրենադարձվելուց հետո է իմացել:

«Ես մտածում էի, որ մի կիլոմետր, շատ չէ, մի կիլոմետր էս կողմ իջնեինք, էդքան բա չէր լինի…», — ասաց Արթուրը:

Տուժողների իրավահաջորդներից մեկի հարցին, թե իր կարծիքով կա՞ արդյոք այստեղ դիտավորություն, պատասխանեց.

«Կարա լինի: Կարա լինի միամտություն, կարա լինի դիտավորություն․․․»:

Լուսիեն Հակոբյան

Մանրամասները՝ տեսանյութում