2020 թվականից հետո, երբ Ադրբեջանը Թուրքիայի աջակցությամբ (ինչպես հայտարարեց հենց Էրդողանը) և Մոսկվայի օպերատիվ ղեկավարությամբ գրավեց Ղարաբաղի կեսը, աշխարհում սկսեցին մեծ վերապահումներով խոսել միջազգային իրավունքի մասին։ Իսկ 2023 թվականի սեպտեմբերից հետո, երբ ռուս խաղաղապահները զինաթափեցին հայկական բանակը Արցախում, ապա զենքը տեղափոխեցին ուկրաինական ճակատ, իսկ հայերին «օգնեցին» բռնատեղահանել, ակնհայտ դարձավ, որ միջազգային իրավունքի հին համակարգը քայքայվել է։
Ինչպես «Ազատության» հետ զրույցում նշեց բրիտանացի փորձագետ Լոուրենս Բրոյերսը, դատելով համաշխարհային հանրության «ըմբռնող» արձագանքից Ղարաբաղում «ուժային կարգավորման» վերաբերյալ, «ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառման» սկզբունքն այլևս չի գործում, և այժմ ուժն է որոշում ամեն ինչ։
2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանը ներխուժեց Ուկրաինա, որտեղ գրեթե 3 տարի ոչնչացնում է ուկրաինական էներգետիկան, զինված ուժերը, ենթակառուցվածքները՝ հողին հավասարեցնելով ամեն ինչ։ Ռուսաստանի արտգործնախարար Լավրովը, պատասխանելով այն մեկնաբանություններին, թե Ռուսաստանի ներխուժումը հակասում է միջազգային իրավունքին, ասել է. «Այժմ կա միայն մեկ կանոն՝ ոչ մի կանոն»։
Շատերը գերիշխող ուժի օգտագործումը որպես միջազգային իրավական խնդիրների «կարգավորման» միջոց անվանում են վերադարձ միջնադար, թեև ընդունում են, որ ազգերի և պետությունների հավասար իրավունքների ժողովրդավարական համակարգը եւս չի գործում։
Ուժային կարգավորման նոր հին մեթոդի վառ օրինակը Սիրիայում տեղի ունեցած իրադարձություններն են, որտեղ 10 օրում Թուրքիայի աջակցությամբ իսլամիստական խմբավորումներին և Իսրայելին հաջողվեց վերահսկողություն հաստատել ողջ երկրում և տապալել Ասադի ռեժիմը։
Թուրքիան և Իսրայելը բացահայտ ասում են, որ աջակցում են Սիրիայում «ապստամբներին», իսկ Էրդողանն ասում է, որ Ասադին «լավ առաջարկներ» են տրվել, որոնք նա անխոհեմորեն մերժել է: Ոչ ոք չի վիճարկել Թուրքիայի և Իսրայելի գործողությունների օրինականությունը, միայն Իրանը կոչ է արել զսպել Իսրայելին։ Հակառակը, ուժի իրավունքը ճանաչվել է․ Ռուսաստանը և Միացյալ Նահանգները խնդրել են Թուրքիային օգնել Սիրիայից ռուսական և քրդական զորքերի դուրսբերման հարցում՝ չմեղադրելով Թուրքիային Սիրիայում ագրեսիայի և իշխանության յուրացման մեջ։
Ավելին, ոչ մի երկիր, այդ թվում Իրանը, չի մեղադրել Թուրքիային ուժ կիրառելու և միջազգային իրավունքը խախտելու մեջ։ Իսկ Դոնալդ Թրամփն ասաց, որ «սա մեր պատերազմը չէ, թող իրենք իրար մեջ հարցերը պարզեն»։ Ի դեպ, Թրամփը 2020 թվականի սեպտեմբեր-հոկտեմբերին գրեթե նույն բանն էր ասել Ղարաբաղի մասին. «Հայերն ուժեղ ժողովուրդ են, տեսնենք՝ ինչ կարող են անել»։
Դոնալդ Թրամփի՝ Միացյալ Նահանգների նախագահի պաշտոնում երկրորդ անգամ ընտրվելուց հետո մարդիկ դադարեցին խոսել միջազգային իրավունքի մասին՝ դրա ժողովրդավարական ըմբռնման մեջ։ Չկա ինքնորոշման իրավունք, չկա խաղաղ կարգավորման պարտադրանք, կա միայն ուժի և քաղաքական սակարկության իրավունք։
Եվ չնայած շատ վերլուծաբաններ փորձում են Ասադի ռեժիմի տապալումը ներկայացնել որպես Ռուսաստանի պարտություն, որը «կորցրեց Մերձավոր Արևելքն ու Աֆրիկան», բանիմաց փորձագետներն ասում են, որ Ռուսաստանը դատարկաձեռն չի մնացել։ Նախ՝ Թրամփի ընտրվելուց հետո և՛ Մոսկվայում, և՛ Կիևում սկսեցին խոսել «պատերազմի դադարեցման» մասին՝ Ուկրաինայի կողմից տարածքային կորուստներով։ Այսինքն՝ Մոսկվան բռնակցելու է ողջ Արեւելյան Ուկրաինան։
Երկրորդ՝ Ռուսաստանը սկսել է Աբխազիայի անշլուսը՝ Արցախի օրինակով։ Այսօր տեղեկություններ են հայտնվել, որ Աբխազիայի միակ խոշոր հիդրոէլեկտրակայանը՝ Ինգուրին, դադարեցրել է էներգիա արտադրել ջրամբարում ջրի ցածր մակարդակի պատճառով։ Աբխազիան անցել է հոսանքազրկման՝ օրվա ընթացքում երկու անգամ երկու ժամով էլեկտրաէներգիա են տրամադրում։
Բացի այդ, այն բանից հետո, երբ Աբխազիայի խորհրդարանը հրաժարվեց վավերացնել Ռուսաստանի հետ ներդրումային համագործակցության մասին համաձայնագիրը, Մոսկվան դադարեցրեց Աբխազիայի բյուջե գումար փոխանցելը։ Աբխազիայի բնակիչները թոշակ չեն ստանում, բժիշկներն ու ուսուցիչները աշխատավարձ չեն ստանում։ Լավրովը դա անվանեց «նորմալ» արձագանք աբխազների որոշմանը՝ ռուսներին անշարժ գույքի տնօրինման իրավունք չտալու դժկամությանը:
Հիշեցնենք, որ անցյալ ամիս Աբխազիայի ընդդիմությունը բողոքի ցույցեր էր կազմակերպել՝ արգելելով Մոսկվայի հետ համաձայնագրի վավերացումը, ինչի արդյունքում Աբխազիայի նախագահը հրաժարական տվեց։
Ելնելով արցախյան փորձից՝ կարելի է ենթադրել, որ Աբխազիայի «շրջափակումը» կավարտվի հանրապետության «լուծարումով» և Աբխազիան կամ Ռուսաստանին կմիացվի, կամ Վրաստանի հետ համաձայնությամբ՝ երկակի մանդատ ունեցող տարածքի կվերածվի։
Այսպես թե այնպես, մինչև հունվարի 20-ին Թրամփի պաշտոնավարումը, աշխարհում դեռ շատ փոփոխություններ կլինեն՝ հակառակ «ուժի չկիրառման» սկզբունքին, որը հիմնարարն էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից և ՄԱԿ ստեղծելուց հետո։ Էրդողանն արդեն խոսում է հաջորդ «թիրախի»՝ Հայաստանի մասին, որին նույնպես, Ասադի նման, «լավ առաջարկներ» են արվում, բայց չի ընդունում։
Նաիրա Հայրումյան