« …որ ճանաչեն Արցախի անկախությունը, որպեսզի այդ մի բուռ հողը չարյունոտվի, մանկանց աչքերը չարցունքոտվեն»

Արցախյան երկրորդ պատերազմի հերոս Վաչագան Մանուկյանի մասին մայոր, պահեստազորի  նախնական հավաքակետի պետ  Վարդան  Սարգսյանը հետմահու նրան նվիրված գրքում գրում է. «Պատերազմը սկսվելու հենց առաջին օրը Վաչագան Մանուկյանը ներկայացավ  Էջմիածնի զինկոմիսարիատ` կամավորական հիմունքներով ռազմաճակատ մեկնելու համար: Գիտեինք, որ հրետանավոր է եւ իր զինվորական ժամկետային ծառայությունը փայլուն է անցկացրել` ջոկատի հրամանատարից դառնալով դասակի հրամանատար, արժանանալով   «Գարեգին Նժդեհ» մեդալի, կրծքանշանների, պատվոգրերի…Նրան ասացինք, որ պահանջ ներկայանալու դեպքում իրեն  կկանչենք: Օրեր անց նորից ներկայացավ եւ խնդրեց, որ հնարավորինս շուտ կարգավորենք իր մեկնումը: Ներկայացնելով կանոնակարգը`ասացինք, որ չենք մոռացել եւ անհրաժեշտության  դեպքում  իսկույն կկանչենք:

Հոկտեմբերի 21-ին նա մի փոքր զայրացած ներկայացավ եւ ուղղակիորեն պահանջեց, որ իրեն հնարավորություն տանք ռազմադաշտ մեկնելու եւ իր գիտելիքներն ու կարողություններն անմնացորդ նվիրելու իր ժողովրդին եւ հայրենիքին: Նրա հերոսական կերպարը, նրա ոգեղեն ուժն ու ֆիզիկական պատրաստվածությունը, նրա համառությունը մեզ ստիպեցին, որ ընդառաջենք եւ առաջնագիծ  ճանապարհենք մեր քաջին »:  

Վաչագանի հայրը`բանաստեղծ Խաչիկ Մանուկյանը, մեզ հետ զրույցում նշում է, որ որդին 2012-14թթ.  ժամկետային զինծառայությունն անցկացրել է Վարդենիսից  վերեւ  N   զորամասում, որտեղ էլ աչքի էր ընկել, եւ հրամանատարն ասել էր, թե երբ նա սահմանն ինքն է պահել իր ջոկատով, ամեն ինչ խաղաղ է ընթացել:

Վաչագանը սկզբում ընտրել է մշակութաբանի մասնագիտությունը, իսկ հետո սովորել է ԵՊՀ-ի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի մագիստրատուրայում, որտեղ էլ պատրաստվում էր պաշտպանել իր ատենախոսությունը:

Որքան շարունակվել է պատերազմը, ինչքան շատ զոհեր են եղել, այնքան շուտ է Վաչագանը հասկացել, որ այդ զոհերը կարող էին չլինել անգետ, վախկոտ  հրամանատարների պատճառով:

«Վաչագանը ռազմաճակատ  գնաց  հոկտեմբերի 22-ին, սկզբում դիրքերը պահեցին Մատաղիսում, որեւէ  շարժ  չթողեցին: Դրանից հետո նա մեկնեց Շուշի, որտեղ արդեն ծանր մարտեր էին ընթանում, մենք էլ լուրջ կորուստներ ունեինք արդեն: Որոշ գնդեր հրաժարվեցին գնալ, սակայն Վաչագանենց գումարտակը գնաց: Իրենց գումարտակը կոչվում էր  «Հատուկ գունդ », որի ղեկավարը Գարուշ Հարությունյանն էր: Գումարտակով գնում են Շուշի, նոյեմբերի 5-ի գիշերը շարժվում են եւ հայտնվում են կրակոցների տակ: Դեռեւս  չդիրքավորված`արդեն կորուստներ են ունենում: Այդ ընթացքում խուճապ է լինում, փորձում են կազմակերպել նահանջ: Այնտեղ իրենց ասել էին, որ երեսուն հոգանոց դիվերսանտների խումբ է հավաքվել, սակայն  իրականում  հազարավորներն են եղել, եղել են  ՆԱՏՕ-ի երկրորդ ստորաբաժանման  թուրքական զորքերը`դիպուկահարները:  Որդուս ասում են, որ երկրորդ անգամ չիջնի Շուշի, ինքն էլ ասում է` ո՞նց, Շուշին թողնո՞ւմ ենք, մայոր Ղազարյանն ասում է`մնա՛, մենք Ստեփանակերտի կողմից դիրքերը պահենք, եւ այդտեղ իրենք  երեք հոգով միանում են ուրիշ խմբի, շարունակում են Շուշիի մերձակայքում մարտեր մղել: Մինչեւ վերջին օրը շարունակել են մարտերը, եւ երբ վիրավորներից  մեկն ինձ հոսպիտալից  զանգեց, ասաց, որ տագնապների մեջ չընկնեմ, քանի որ Վաչագանը լավ  է տիրապետում ռազմարվեստին, խնդիրներ չեն լինի :

Բայց խնդիրներ եղան, քանի որ ռազմամթերք անգամ չհասցրեցին մեր զինվորներին, սնունդը դեռ ոչինչ, կարող էին մի երկու օր էլ սոված մնալ: Բայց զինամթերք չհասցնելը զինվորներին դավաճանություն է: Եվ տղաները կարողացան Շուշիի մոտակա  դիրքերը պահել: Նրանք պարտավորվածություն ունեին, որ պետք է փոքր խմբով շարունակեն մարտերը, համոզված էին, որ համալրում է լինելու, եւ նոյեմբերի 6-ին, 7-ին, 8-ին շարունակեցին կռվել: Այդ համալրումը, սակայն, չեղավ: Ավելի ուշ ես համացանցում տեսա, թե ինչպես է գեներալներից  մեկը` Սամվել Բաբայանն,  ասում, թե համապատասխան զինամթերք չունեն, որ գնան, մասնակցեն մարտերին: Այդ հայտարարությունը նա արեց բունկերում, եւ այն տարածվեց համացանցում: Է՜, չունեին, թող տղաներին հետ կանչեին: Եվ այդ ժամանակ ես հասկացա, որ տղաներին լքել են, խաբել »,- պատմում է Խաչիկ Մանուկյանը:

Բանաստեղծը հիշում է, որ պատերազմ գնալուց առաջ որդին դիմել էր եվրոպական մի քանի երկրների`անգլիական, ֆրանսիական մամուլի միջոցով փորձելով ահազանգել, որ ճանաչեն Արցախի անկախությունը, որպեսզի այդ մի բուռ հողը չարյունոտվի, մանկանց  աչքերը  չարցունքոտվեն: Եվ, ըստ նրա, մի պարբերականից էր միայն արձագանք ստացվել, երեք հազար եվրո գումար էին պահանջել մեկ էջանոց խոսքը տպագրելու համար:

…Իսկ Վաչագան Մանուկյանը զոհվել է նոյեմբերի 9-ին, դիպուկահարի կրակոցից: Նա պարգեւատրվել է  «Գարեգին  Նժդեհ »,    «Տիգրան Մեծ »,  «Մոնթե Մելքոնյան»,   «Արցախ », «Լեոնիդ Ազգալդյան» մեդալներով, բազմաթիվ կրծքանշաններով եւ պատվոգրերով:        

Թագուհի Հակոբյան