Արցախի 50-ից ավելի հասարակական-քաղաքական կազմակերպություններ դիմում են հղել ԵԱՀԿ գործող նախագահ Յան Բորգին, որում կոչ են արել մոտ ապագայում միջազգային խորհրդաժողով գումարել ղարաբաղյան հիմնախնդրի շուրջ, ինչը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պարտավորությունն է 1992 թվականից։ Այս համաժողովը պետք է որոշի Արցախի կարգավիճակը, որը, ըստ ԵԱՀԿ փաստաթղթերի, վիճելի է։
Արցախյան կազմակերպությունները Յան Բորգին ուղղված կոչում նշում են, որ չնայած արցախցիների արտաքսմանը, Մինսկի խմբի պարտավորությունների մեջ ոչինչ չի փոխվել, և այն պարտավոր է պայմաններ ստեղծել խաղաղության համաժողովի համար։
Արցախի կարգավիճակը կարգավորման հիմնարար խնդիր է, որը Մոսկվան և Բաքուն չեն կարողանում լուծել։ Դեռևս 2020 թվականի նոյեմբերին Մոսկվան Պուտինի մակարդակով հայտարարեց, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքն է։ Ավելին, Մոսկվան 2023 թվականին Արցախում տեղի ունեցածը չի ճանաչում որպես էթնիկ զտում (ի տարբերություն Եվրախորհրդարանի, ԵԽԽՎ-ի, ՄՔԴ-ի և առաջատար միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների)։ Այժմ Մոսկվան հղում է անում ոչ թե Պուտինի՝ Արցախի կարգավիճակի մասին հայտարարությանը, այլ Պրահայում Նիկոլ Փաշինյանի կողմից «Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ճանաչելուն»։
Բայց Մոսկվայում և Բաքվում լավ հասկանում են, որ Փաշինյանի բանավոր հայտարարությունները գրոշի արժեք չունեն։ Ուստի փորձում են քանդել այն հիմքը, որի վրա կառուցված է Արցախի հայկական կարգավիճակը և Հայաստանի ինքնիշխանությունն ամբողջությամբ։
Այս հիմքը բաղկացած է մի քանի մոնոլիտներից.
- Հայաստանի Սահմանադրությունը, որը հղում է պարունակում Անկախության հռչակագրին և, համապատասխանաբար, Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշմանը /որն ոչ ոք չի վիճարկել առ այսօր/.
- ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատը, որը թույլ չի տալիս լեգիտիմացնել Ադրբեջանի ագրեսիայի և Արցախից հայ բնակչության արտաքսման արդյունքները.
- Ֆրանսիայի և Հնդկաստանի պատրաստակամությունը Հայաստանի հետ ռազմական համագործակցության և Ռուսաստանի հետ չառնչվող ժամանակակից սպառազինությունների մատակարարումը
- ԵՄ դիտորդների ներկայությունը Հայաստանում
- Իրանի կոշտ դիրքորոշումը, որը բացառում է ՀՀ իրավասությունից դուրս Հայաստանի տարածքով արտատարածքային միջանցքը։
Բաքուն և Մոսկվան համաձայնեցված հարձակումներ են իրականացնում հայկական ինքնիշխանության բոլոր այս հենակետերի։ Չնայած Փաշինյանի կառավարության փորձերին հապճեպ ստորագրել «խաղաղության պայմանագիր» հիշեցնող գոնե ինչ-որ թուղթ, Բաքուն նոր պահանջներ է առաջ քաշում ՝ փոխել ՀՀ Սահմանադրությունը, հրաժարվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից, հետ կանչել ԵՄ դիտորդներին, հրաժարվել Ֆրանսիայից սպառազինությունների մատակարարումներից, իրականացնել նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ պարբերությունը՝ Հայաստանի տարածքով դեպի Նախիջևան տանող ճանապարհը՝ ռուսական սահմանապահ ուժերի վերահսկողության ներքո։
Հայաստանի օրինական «զրահն» այնքան անթափանց է, որ Բաքուն ու Մոսկվան ի վիճակի չեն Արցախի հարցը «կարգավորել» միջազգային իրավական մակարդակով՝ դրա «ուժային» լուծումից հետո։ Բաքուն այս հզոր «զրահի» դեմ ոչ մի փաստարկ չունի։ Բաքվի միակ զենքը Հայաստանի իշխանության վախերն են, որը պնդում է, որ կարող է «խաղաղ օրակարգով» լուծել 29,8 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքի խնդիրները ՝ հրաժարվելով Արցախից։
Անգամ մեծ ցանկության դեպքում Հայաստանի իշխանությունը չի կարող հրաժարվել Արցախի խնդրից, քանի որ դա սպառնում է ոչ միայն հայկական պետականության ողջ հիմքին, այլեւ ընդհանուր առմամբ միջազգային անվտանգության համակարգին։
Արցախի քաղհասարակությունը առաջարկում է պարզ և տրամաբանական ճանապարհ՝ դիմել ԵԱՀԿ-ին՝ համաժողով անցկացնելու, միջազգային բարձր մակարդակով Արցախի կարգավիճակը որոշելու և Հայաստանի ինքնիշխանությունը հաստատելու պահանջով։
Իր վերջին ասուլիսում Նիկոլ Փաշինյանը, խոսելով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատը չեղարկելու հավանականության մասին, ասաց, որ այդ հարցը կարող է ինքնաբերաբար լուծվել, երբ «խաղաղության պայմանագիր» ստորագրվի։ Իսկ եթե «համաձայնագիրը» չստորագրվի՞։ Ինչպե՞ս է բացատրելու Փաշինյանի կառավարությունը իր հրաժարումն այնպիսի հզոր իրավական գործիքից, ինչպիսին ԵԱՀԿ Մինսկի խումբն է։
Երեւանը դեռ կարող է օգտագործել այս գործիքը, իսկ Արցախի հասարակական կազմակերպությունները ողջ ուժով կաջակցեն նման քայլին։
Նաիրա Հայրումյան