ՀՀ արդարադատության նախարար Գրիգորի Մինասյանն ասել է, որ Հայաստանում սահմանադրական հանրաքվեն նախատեսվում է անցկացնել 2027 թվականին։ Այս հայտարարությունն արվել է ի պատասխան Բաքվի և Անկարայի համառ պահանջների՝ փոխել Հայաստանի Սահմանադրությունը, դրանից հանելով Անկախության հռչակագրին և Հայաստանի ու Արցախի վերամիավորման մասին 1989թ. որոշման մասին հղումը։
Ադրբեջանի արտգործնախարար Բայրամովը, ով վերջերս Անկարա էր այցելել, իր թուրք գործընկեր Ֆիդանի հետ զրույցից հետո հայտարարել է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև «խաղաղության պայմանագիրը» և, համապատասխանաբար, Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորումն անհնարին է, քանի դեռ Հայաստանի Սահմանադրությունը պարունակում է «հավակնություններ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ»։
Եթե Գրիգորի Մինասյանի պատասխանը Հայաստանի կառավարության պաշտոնական պատասխանն է, ապա պետք է արձանագրել, որ «խաղաղության պայմանագրի» ստորագրումը հետաձգվում է առնվազն մինչև 2027թ.։
Արդյո՞ք պաշտոնական Երեւանը պատրաստվում է Սահմանադրությունից հանել Հայաստանի եւ Արցախի վերամիավորման 1989 թվականի որոշման մասին հղումը։ Այս հարցն իր ողջ ծանրությամբ բացվեց օգոստոսի 23-ին, երբ Հայաստանը նշում էր Անկախության հռչակագրի 34-րդ օրը։ Այս տոնի կապակցությամբ իր ուղերձում Նիկոլ Փաշինյանը այլաբանական ձևով հասկացրեց, որ Անկախության հռչակագրի տեքստից ուժի մեջ են միայն այն կետերը, որոնք բառացիորեն արտացոլված են Սահմանադրության մեջ։
Ինչպես հայտնի է, Սահմանադրության մեջ խոսք չկա Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին 1989թ. որոշման վերաբերյալ։ Բայց ոչ ոք չի չեղարկել այս որոշումը, այն ուժի մեջ է, և օգոստոսի 23-ին դա հաստատեցին Հայաստանի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք ընդունեցին Հայաստանի Հանրապետության հիմնադիր փաստաթղթերը։
Դա հաստատում են նաեւ Բաքուն եւ Անկարան, եւ որեւէ միջազգային կառույց կամ պետություն չի առարկել այդ որոշման օրինականությունը։
Կոմունիստական բռնատիրության օրոք 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի ներկայացուցչական մարմինները հանդիպեցին համատեղ ժողովում և հայտարարեցին Միացում։ Այս մասին օգոստոսի 23-ին Անկախության հռչակագրի 34-րդ տարեդարձի կապակցությամբ հրավիրված խորհրդակցության ժամանակ ասաց ԱԻՄ առաջնորդ Պարույր Հայրիկյանը։
Նա հավելել է. «Արցախի քաղաքացիները մասնակցել են նաև հաջորդ համապետական խորհրդարանական ընտրություններին։ Այնուհետև ՀՀՇ-ի ղեկավարությամբ արցախցիներին արգելվեց մասնակցել ՀՀ անկախության հանրաքվեին և դրան հաջորդած ՀՀ նախագահական ընտրություններին։ Դա անհեթեթություն էր թվում, բազմաթիվ արդարացումներ բերվեցին, բայց փաստն այն է, որ նրանք, ովքեր իշխանության եկան միացումի գաղափարով, ամեն ինչ արեցին այն ոչնչացնելու համար»:
Հայրիկյանի խոսքով, Անկախության հռչակագրով մեկնարկեց Լենին-Աթաթուրք պայմանագրի չեղարկման գործընթացը։
«Մենք պետք է ընդունենք հայտարարություն առ այն, որ Հայաստանի Հանրապետության Անկախության հռչակագրում դեկտեմբերի 1-ի որոշմամբ մենք ճանաչել ենք, որ Լեռնային Ղարաբաղը համարվում է մեր անբաժան մասը։ Եվ այս հատվածն այսօր մեր կազմում չկա որոշ պետությունների ագրեսիայի արդյունքում և մյուսների համաձայնությամբ»,- ասաց ԳԽ պատգամավոր Ռաֆայել Ղազինյանը։
Նա առաջարկել է Գերագույն խորհրդի պատգամավորների անունից պատրաստել համատեղ հայտարարության տեքստ, որը կանդրադառնա Արցախի խնդրին ու նրա ներկայիս օկուպացմանը։
Արցախի Հանրապետությունը չի կարող անջատվել Հայաստանի Հանրապետությունից, քանի որ Անկախության հռչակագիրը հիմնված է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման մասին որոշման վրա։ Այս մասին ասել է Արցախի հարցերով հատուկ հանձնաժողովի քարտուղար, քաղաքագետ Սուրեն Զոլյանը։
«Եթե մեր պետական այրերը ցանկանում են վերանայել Անկախության հռչակագիրը, ապա նախ պետք է հրաժարական տան, քանի որ նրանց ներկայիս պաշտոնները բխում են այդ հռչակագրից։ Այս փաստաթուղթն ընդունվել է ոչ թե Արեւելյան Հայաստանի, այլ Միացյալ Հայաստանի համար, քանի որ մինչ այդ եղել է դեկտեմբերի 1-ի որոշում։ Այսինքն՝ այն ժամանակվա հիմնադիր փաստաթուղթն ընդունվել է միասնաբար, ուստի հնարավոր չէ մի մասը, նկատի ունեմ Արցախը, առանձնացնել և դրանով իսկ վերանայել այս փաստաթուղթը։ Ի դեպ, Ադրբեջանը դա ավելի լավ է հասկանում, քան այսօրվա իշխանությունները, դրա համար էլ այդքան մեծ ուշադրություն է դարձնում այս փաստաթղթին»,- ասաց Զոլյանը։
Գերագույն խորհրդի պատգամավոր Կիմ Բալայանը հիշեցրեց, որ 1992 թվականի հուլիսի 8-ին Գերագույն խորհուրդը որոշում է ընդունել առ այն, որ Հայաստանում ոչ մի պաշտոնյա իրավունք չունի Արցախը ճանաչել որպես այլ պետության մաս։ «Այսօր մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանի Հանրապետության պաշտոնյան, լինի դա վարչապետ, թե մեկ ուրիշը, ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի մաս։ Եթե մենք ապրեինք օրինականության մեջ, ինչպես նախատեսված է մեր Սահմանադրության առաջին հոդվածով, ապա գլխավոր դատախազը պետք է անհապաղ գործ հարուցեր, եթե ոչ դավաճանության, ապա գոնե ինքնիրավչության հատկանիշներով և պատասխանատվության հրավիրեր նրան»,- ասաց Բալայանը։
ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության պատգամավոր, ՀՅԴ անդամ Արթուր Խաչատրյանն իր ելույթում նշեց. «Անկախության հռչակագիրը ոչ միայն հիմք դրեց հայոց անկախ պետականության վերականգնմանը, այլեւ ուրվագծեց հիմնական քաղաքական կետերն ու սկզբունքները, որոնց հիմքով կառուցվեց անկախ Հայաստանի Հանրապետությունը։ Իսկ երրորդ հանրապետություն ստեղծելու մի քանի հիմնարար սկզբունքներ կան, որոնց ոչնչացմամբ զբաղված է ներկայիս իշխանությունը։
Առաջինը համահայկական նպատակների իրականացումն է։ Հայաստանի Հանրապետությունը միայն 29743 քառակուսի կիլոմետր մակերեսով հայերի հայրենիքը չէ։ Հռչակագիրը հռչակում էր, որ սա համայն հայության հայրենիքն է։ Եվ ամենակարեւորը՝ այս պետության հիմքը 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի որոշումն է։ Հայաստանի Հանրապետության հիմքը Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղն են»։
Առկա են բոլոր հիմքերը հայց ներկայացնելու համար՝ թե հայկական, թե միջազգային դատարաններ՝ ինչպես Հայաստանի կառավարության, այնպես էլ օտարերկրյա պետությունների՝ հայկական պետության հիմքը խախտող գործողությունները անօրինական ճանաչելու պահանջով։ Բայց հայ ընդդիմադիրներն ու հասարակական գործիչները, նույնիսկ հայտարարելով ակնհայտ ճշմարտության մասին, գերադասում են կոնկրետ քայլեր չձեռնարկել։
Մասնավորապես, սեպտեմբերի 2-ին խորհրդարանական ընդդիմությունը միջոցառումներ է նախատեսում Արցախի անկախության օրվա կապակցությամբ՝ առաջ քաշելով ոչ թե 1989 թվականի որոշումը կատարելու պահանջ, այլ պնդելով արցախցիների վերադարձը անջատված Արցախ։
Ընդ որում, միջոցառումները նախատեսվում են Արցախի ներկայացուցչյունում, այնուհետեւ ՝ Հարսնաքար ռեստորանում։ Ինչի՞ մասին է հայտարարելու ընդդիմությունը, որը մի քանի օր առաջ պնդում էր, որ 1989 թ․ որոշումը ուժի մեջ է։ Կհայտարարվի՞ այդ որոշման իրագործման անհրաժեշտության մասին։
Նաիրա Հայրումյան