Հուլիսի 22-ին, չգիտես ինչու, չկայացավ Հայաստանի սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի նիստը։ Բոլոր ոլորտներում տաղանդավոր Դանիել Իոաննիսյանն անուղղակիորեն իշխանություններին մեղադրեց նիստը խաթարելու մեջ և ասաց, որ այն հետաձգվում է անորոշ ժամանակով։ Միաժամանակ, Իոաննիսյանն ասաց, որ «հանդիպմանը պետք է քննարկվեր «Իրազեկ քաղաքացիների միավորման» և «Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի» առաջարկը՝ մինչև ս.թ. 2026 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները պահպանել կառավարման խորհրդարանական մոդելը, բայց հանել կայուն մեծամասնության հոդվածը և ներդնել սովորական համամասնական ընտրակարգ, որտեղ ընտրությունների երկրորդ փուլ չի նախատեսում»։
Արդեն 6 տարի է սահմանադրական բարեփոխումների հարցը դարձել մի ձայնասկավառակ, որը միացնում են մի երգով, բայց ի վերջո ստացվում է մեկ այլ երգ։ Փաշինյանի կառավարությունը այդպես էլ հստակ չի բացատրել, թե ինչ է ուզում փոխել Սահմանադրությունում։ Փաշինյանը խոստովանել է, որ Սահմանադրությամբ հաստատված կառավարման կառուցվածքն իրեն բավարարում է։ Պարզ է, նա չէր հակադրվի սուպերվարչապետի ինստիտուտին՝ գրեթե միապետական լիազորություններով։ Այդ դեպքում ի՞նչը պետք է փոխվի Սահմանադրության մեջ։ Փաշինյանի միակ «փաստարկն» այն է, որ ժողովուրդն իբր կողմ չի քվեարկել գործող Սահմանադրությանը, եւ նա ուզում է, որ Սահմանադրությունը լինի «ժողովրդի կամարտահայտություն»։ Այն, որ ժողովուրդը երբեք Սահմանադրությանը դեմ հանդես չի եկել, Փաշինյանը «կամաարտահայտություն» չի համարում։
Թեեւ ի սկզբանե ակնհայտ էր, որ Սահմանադրության փոփոխությունը պետք է ոչ թե ներքին վերափոխումների, այլ արտաքին քաղաքական հարցերը լուծելու համար։ 2024 թվականի գարնանն արդեն ակնհայտ դարձավ նախատեսվող փոփոխությունների էությունն ու նպատակը, և դա հնչեցրեց ոչ թե Փաշինյանը, այլ Հայաստանին հակառակորդ երկրի ղեկավարը։
Իլհամ Ալիևն ուղղակիորեն հնչեցրել է Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխության պահանջները. Հանել հղումը Անկախության հռչակագրին, որն իր հերթին կառուցված է 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ի՝ Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման որոշման վրա:
Ալիևն ասում է, որ առանց Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխության «խաղաղության պայմանագիր» չի լինի, քանի որ Հայաստանը ցանկացած պահի կարող է վերադառնալ Սահմանադրությանը և հայտարարել, որ 1989թ. Որոշումն ուժի մեջ է։ Ի պատասխան Փաշինյանի «շուստրի» հայտարարություններին, թե միջազգային պայմանագիրն ավելի բարձր է, քան ներքին օրենսդրությունը, Ալիևը սառնասրտորեն հիշեցրեց, որ երկրի Սահմանադրությունն ավելի բարձր է։ Այսպիսով, նա ակնարկել է սեփական Սահմանադրությունը, որում Հայաստանի մեծ մասը կոչվում է «Արևմտյան Ադրբեջան»։
Այսպես թե այնպես, ինչ-որ պահի Հայաստանի հանրային դիսկուրս մտցվեց այն թեզը, որ եթե Սահմանադրությունը չփոխվի, խաղաղ պայմանագիր չկնքվի, ապա պատերազմ կլինի։ Բայց Տավուշի «սահմանազատման» կամ պարզապես 4 գյուղերի հանձնման, ինչպես նաև Բագրատ Սրբազանի գլխավորությամբ այս հիմքով առաջացած բավականին տպավորիչ բողոքի շարժման ֆոնին ակնհայտ դարձավ, որ իշխանությունների՝ Սահմանադրությունը փոխվելու փորձերը կարող է հանգեցնել հենց այս իշխանության տապալմանը։ Փաշինյանն էլ է դա հասկանում, ինչի պատճառով էլ հրահանգել է նոր Սահմանադրության նախագիծ մշակել մինչև 2026 թվականի վերջ, այսինքն՝ հաջորդ ընտրություններից հետո։
Փաշինյանի հեռացմամբ շահագրգռված չեն Ալիևի և Պուտինի, ինչպես նաև արևմտյան պետությունները, որոնք լռելյայնորեն պաշտպանում են «խաղաղության պայմանագիրը»։ Ուստի Ալիևը հանդես եկավ խորամանկ առաջարկով՝ նախքան խաղաղության պայմանագիր կնքելը, ստորագրեք պայմանագրի «հիմնական սկզբունքների» մասին փաստաթուղթ, ընդ որում նոյեմբերին՝ Բաքվում ՄԱԿ-ի COP29 համաժողովի ժամանակ։ Ադրբեջանն արդեն պաշտոնապես հրավիրել է Արարատ Միրզոյանին այս համաժողովին։
Այս «սկզբունքները», ըստ երեւույթին, պետք է հաստատվեին նախորդ շաբաթ Բրիտանիայում կայացած Եվրոպական համայնքի գագաթնաժողովում, սակայն Ալիև-Փաշինյան հանդիպումը չկայացավ, և փորձագետները սկսեցին խոսել ամերիկյան միջնորդության ձախողման մասին։
Երեւանը այդպես էլ չի արձագանքել «ընդհանուր սկզբունքների» վերաբերյալ առաջարկին եւ Բաքվի հրավերին։ Նիկոլ Փաշինյանը խորը թայմ աութ վերցրեց՝ ըստ երեւույթին հասկանալու համար, թե ինչպես է զարգանալու նախընտրական իրավիճակը ԱՄՆ-ում, ինչպիսին է լինելու նոր իրավիճակը աշխարհում։ Այս համատեքստում Սահմանադրության փոփոխության մասին խոսակցությունները հանգեցին կայուն մեծամասնությունը վերացնելու որոշ առաջարկների։ Առավել եւս, որ աշխարհի ոչ մի երկիր հրապարակավ կոչ չի արել Հայաստանին Սահմանադրությունից հանել Անկախության հռչակագրի եւ 1989 թ․ որոշման հղումը։
Բայց ամեն ինչ կարող է փոխվել՝ կախված ԱՄՆ-ում և աշխարհում տիրող իրավիճակից։ Եվ պարզ չէ, թե ինչպես կարձագանքի ԱՄՆ նոր ղեկավարությունը Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման 1989 թվականի որոշմանը, որը ԽՍՀՄ փլուզման ժամանակ ԱՄՆ-ում, ծափահարելով, անվանվում էին Հայաստանի ամենաժողովրդավարական և ինքնիշխան որոշումը, որը հանգեցրեց սովետական համակարգի փլուզմանը։
Նաիրա Հայրումյան
Forrights.am-ը «Լրագրողներ հանուն մարդու իրավունքների» ՀԿ-ի իրավական-լրատվական կայքն է:
Մեր առաջնահերթ նպատակը մարդու իրավունքների պաշտպանությունն է հրապարակայնացման միջոցով: