«Այո, վեթինգի այն վուլգար դրսևորումից մենք հրաժարվել ենք». ԱԺ պետաիրավական հարցերի հանձնաժողովի նախագահ

«Իրավական ուղի» ՀԿ-ի հրապարակած ու հանրության շրջանում լայնորեն քննարկվող ԵԽ Վենետիկի հանձնաժողովի հունիսյան նիստի արձանագրության մեջ տեղ գտած գնահատականների, Հայաստանի իշխանության հայտարարած դատավորների վեթինգի ու սահմանադրական ճգնաժամի մասին Forrights.am-ի հարցերին պատասխանում է ԱԺ պետաիրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Վլադիմիր Վարդանյանը:

-Պարոն Վարդանյան, ո՞րն է Ձեր մեկնաբանությունը՝ ինչպես է Վենետիկի հանձնաժողովի ներքին փաստաթուղթը հայտնվել հենց «Իրավական ուղի» ՀԿ—ի մոտ:

-Իրականում «Իրավական ուղի» ՀԿ-ն պետք է բացատրություն տա առ այն, թե ոնց է սահմանափակ շրջանառություն ունեցող փաստաթուղթը հայտնվել իրենց մոտ և ինչից ելնելով են իրենք որոշել, որ պետք է դա հրապարակեն:

—Դուք պատրաստվո՞ւմ եք Վենետիկի հանձնաժողովին այդ հարցն ուղղել, քանի որ հանձնաժողովն է պատասխանատուն:

— Ըստ էության, սա փաստաթղթերից մեկն է, որը Վենետիկի հանձնաժողովը պատրաստում է որպես ամփոփում այդ նիստում քննարկված հարցերի: Ընդհանուր ձևավորված ավանդույթի համաձայն՝ այդ փաստաթուղթը լինում է սահմանափակ հասանելիության մեջ և դրան կարող են ծանոթանալ անձինք, ովքեր մասնակցել են նիստերին, կապ ունեն հանձնաժողովի հետ և ի պաշտոնե ներկայացված են հանձնաժողովում: Կա ձևավորված սովորույթ, որ այդ փաստաթուղթը հասանելի է դառնում հանրությանը մեկ տարի անց: Բայց ես չեմ մտածում, որ սա լրջագույն փաստաթուղթ է, որի վերաբերյալ նման քննարկումներ կարելի է ծավավել:

— Ի վերջո, ո՞վ է հեղինակը այս փաստաթղթի:

-Փաստաթղթի հեղինակը Վենետիկի հանձնաժողովն է, որովհետև դա հանձնաժողովի փաստաթուղթն է: Իսկ պատրաստվել է այն քարտուղարության կողմից:

-Ասվում է, որ սահմանադրագետ Վարդան Պողոսյանն է հեղինակը:

-Չէ, Վարդան Պողոսյանը Վենետիկի հանձնաժողովում ՀՀ-ն ներկայացնող փոխարինող անդամ է և նա է մասնակցել այդ հունիսյան նիստին: Նա հանձնաժողովում ՀՀ-ի կողմից ընտրված անկախ փորձագետ է: Պարոն Պողոսյանը հանդիսանում է փոխարինող անդամ:

-Իսկ հանձնաժողովում մշտական անդամը Գագիկ Հարությունյա՞նն է:

— Այո, Գագիկ Հարությունյանն է, որն այդ նիստին չի մասնակցել: Փաստաթղթի նախագիծը, իհարկե, պատրաստել է քարտուղարությունը: Այդ փաստաթուղթը հանձնաժողովի կողմից պատրաստված փաստաթուղթ է: Դա, ըստ էության, նիստի արձանագրությունն է, հանձնաժողովի եզրակացություն չէ: Այն ուղղված չէ որևէ պետությանը, պարզապես արտացոլում է այն քննարկումները, որոնք տեղի են ունեցել հանձնաժողովում: Ենթադրում եմ, որ որոշակի առումով երևի թե տեղեկատվության սակավություն է եղել, որը հանգեցրել է ՀՀ-ում սահմանադրական զարգացումների հարցում նման ձևակերպումների:

Իսկ ո՞վ է պատասխանատուն, Ձեր կարծիքով, որ տեղեկատվության սակավություն է եղել և փաստացի նման փաստաթուղթ է ի հայտ եկել՝ ՀՀ—ում հայտարարված քաղաքականության դեմ:

-Վենետիկի հանձնաժողովը դիտարկվել և դիտարկվում է որպես անկախ փորձագետներից կազմված մարմին, որի նպատակն է՝ ապահովել Եվրոպական երկրներում ժողովրդավարության զարգացումը իրավունքի միջոցով: Այստեղ պետության, գործադիրի ներգրավվածությունը շատ սահմանափակ է, որովհետև անդամները չեզոք փորձագետներ են: Իսկ տվյալ պետությունը ներկայացնող անձը պետք է քաղաքական չեզոքություն ցուցաբերի և, օրինակ, իր երկրին վերաբերող հարցերում պարզապես դիրքորոշում չպետք է արտահայտի:

— Վարդան Պողոսյանը նիստում ելույթ ունեցե՞լ է, պարզաբանումներ տվե՞լ է:

— Չեմ կարող ասել: Նիստը սահմանափակ հասանելիություն ունի: Երևի նիստի մասնակիցներին պետք է հարցնել՝ արդյոք ունեցել է ելույթ, թե ոչ:

-Վենետիկում արձանագրված քննարկումների բովանդակությունը ներկայացվում է որպես ներկա իշխանության ձախողում ու նախկինների հաղթանակ: Ո՞վ է այս ձախողման մեղավորը:

-Ես չգիտեմ՝ ինչը կարելի է անվանել ձախողում: Վենետիկի հանձնաժողովի նիստը նախորդել է ԵԽ պատվիրակների այցին Հայաստան, որոնք եկել և մասնակցել են հայաստանյան քննարկումներին՝ ՀՀ իշխանությունների հրավերով: Այս փաստաթուղթը չի արտացոլում այդ հանդիպումների և պայմանավորվածությունների արդյունքը, որովհետև այն ավելի վաղ է եղել, քան ՀՀ իշխանության հետ հաջորդիվ տեղի ունեցած քննարկումները: Ցավում եմ, որ Վենետիկի հանձնաժողովը վերածվել է մի կառույցի, որից կարող էր քաղաքական շահարկումների համար նման արտահոսք լինել:

-Կատարվածը ներկայացվում է որպես ներկա իշխանության վատ աշխատանքի արդյունք և նախկին իշխանության հաղթանակ: Համաձայն չե՞ք այս ձևակերպման հետ:

-Երևի թե նախկինները կարող են դիտարկել սա որպես իրենց հաղթանակ, որովհետև այս մեթոդով էին իրենք նախկինում փորձում կանխել ՀՀ-ի դեմ ընդունվող քննադատական բանաձևերը: Ես որևիցե ձախողում այստեղ չեմ տեսնում: Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը խորհրդատվան, փորձագիտական կարծիք է, իսկ սա հանձնաժողոի կարծիք չէ, արձանագրություն է: Մեթոդները, թե մենք հաղթեցինք, դուք պարտվեցիք, այդ ինֆանտիլ մոտեցումը բացարձակապես անընդունելի է:

-Ի վերջո, ո՞վ է սրա պատասխանատուն: Չկա՞ պատասխանատու:

-Անպայման պետք է մեղավո՞ր գտնենք: Գրեք՝ Վլադիմիր Վարդանյանն է պատասխանատուն, եթե լրագրողները դրանից կհանգստանան, բայց իրավիճակը հետևյալն է. կա փաստաթուղթ, որը արտացոլում է հարցերը, որոնք արդեն քննարկել ենք: Բովանդակային առումով մենք այդ հարցերը արդեն քննարկել ենք և Երևանում, և Ստրասբուրգում միջազգային գործընկերների հետ:

— Փաստաթղթում խոսք  է գնում այն մասին, որ վեթինգից հրաժարվել է ՀՀ իշխանությունը: Դա ճի՞շտ է:

-Նախ՝ երբեք մենք չենք ասել, որ ՀՀ-ի համար վեթինգն ինքնանպատակ է: Հավատացնում եմ ձեզ, որ վեթինգը իմ, ձեր, միջին վիճակագրական քաղաքացու ընկալմամբ տարբեր երևույթներ են: Եթե մենք վեթինգը դիտարկում ենք որպես միջոց տրոյկաների միջոցով դատական համակարգից մաքրելու բոլոր անցանկալի տարրերին, որոնք որևիցե անգամ ոչ բարենպաստ որոշում են կայացրել, իհարկե էդպես չի կարող և չէր էլ կարող լինել: ԲԴԽ-ն կոչված է ապահովելու դատական իշխանության անկախությունը և այդ մարմինն է պատասխանատու դատական համակարգի գեներացիայի և ռեգեներացիայի համար:

-Բայց մենք ունենք ՄԻԵԴ—ում հսկայական պարտված գործեր, ունեցել ենք քաղաքական բանտարկյլաներ դատավորների վճռիների արդյունքում, և ունենք նախկին իշխանությանը մինչև հիմա ծառա դատավորներ: Այս պարագայում ի՞նչ լուծում եք տեսնում:  

-Լուծումը շատ հստակ է. եթե անձի արարքում եղել է հանցակազմ և առկա են բոլոր հիմքերը անձանց պատասխանատվության ենթարկելու, անկախ՝ կիրականացվի վեթինգ, չի իրականացվի, այդ անձինք պետք է ենթարկվեն պատասխանատվության: Զուտ քաղաքական հայացքների համար որևիցե մեկը պատասխանատվության ենթարկվել չի կարող և սա առավել տրամաբանական մոտեցում է:

-Իսկ ինչո՞ւ ենք մենք «Իրավական ուղու» հրապարակած փաստաթղթից իմանում, որ ՀՀ իշխանությունը հրաժարվել է նախապես վարչապետի կողմից հայտարարված վեթինգի անցկացումից:   

-Ընդամենը մի քանի օր արդարադատության նախարարության մամլո ծառայությունը հրապարակել է հաղորդագրություն, որում ներկայացրել է դատաիրավական բարեփոխումների տեսլականը՝ դատավորների բարեվարքության ստուգմանը, դատավորների գնահատման չափանիշներին առնչվող, նրանց գույքի, եկամուտների, ծախսերի, շահերի հայտարարագրման առնչությամբ և նշվել է, որ այդ աշխատանքները կատարվում են պետաիրավական հարցերի հանձնաժողովի հետ սերտ համագործակցությամբ: Հանրությունը գուցե և չի ընկալել, որ մենք արտահայտվել ենք այդ հարցի վերաբերյալ, որովհետև այդտեղ բացակայել է վեթինգ անվանումը: Վեթինգ անվանումը քաղաքական կատեգորիա է:  

-Այսինքն՝ հասարակությունը պետք է կռահե՞ր, որ եթե ԱՆ—ն հաղորդագրության մեջ չի կիրառել վեթինգ բառը, կոնկրետ վեթինգից դասական իմաստով հրաժարվել է ՀՀ կառավարությունը:

-Ես եմ ուզում ձեզ հարց տալ՝ ի՞նչ է վեթինգը: …Նախ ցանկացած սահմանում հարաբերական է, երկրորդ՝ դասական սահմանում վեթինգի գոյություն չունի: ԵԽ-ի մտավախությունները վեթինգի հետ կապված պայամանավորված են եղել նրանով, որ շատ երկրներում, որտեղ փորձ է կատարվել ստուգել դատավորների բարեվարքությունը և օգտագործվել է վեթինգ անվանումը, գործ են ունեցել բավականին նեգատիվ արդյունքների հետ: Վեթինգի ներքո անցկացվել է ցանկացած, բայց ոչ իրավական գործընթաց, որի արդյունքում դատական իշխանության դերակատարությունը ոչ թե բարձրացել է, այլ հակառակը՝ նվազել է: Եթե ուզում եք ասեմ՝ այո, վեթինգի այն վուլգար դրսևորումից մենք հրաժարվել ենք և առաջնորդվում ենք դատավորների բարեվարքության ստուգման այն չափանիշներով, որոնք համահունչ են մեր Սահմանադրական կանոնակարգումներին:

-Փաստորեն, մինչ վեթինգի մասին հայտարարելը, նման կարծիք չկար վեթինգի մասին, հենց Վենետիկում այդ հարցը բացասական գնահատական ստացավ…:

— Չէ, չէ, խնդրում եմ չշեղել քննարկումը և հետևել այն տեսակետին, որը ես արտահայտել եմ: Օրեր առաջ ԱՆ-ի միջոցով մենք հայտարարել ենք, որ սա է մեր ընկալումը այն դատաիրավական բարեփոխումների, որոնք անհրաժեշտ են, որ դատական իշխանության նկատմամբ վստահությունը բարձրանա: Եթե վեթինգը մեկ անգամյա գործընթաց է, ապա դատաիրավական բարեփոխումների միջոցով դատավորների բարեվարքության պարբերական ստուգումը հարատև գործընթաց է և թույլ է տալիս միշտ ունենալ անկախ և վստահելի իշխանություն:

-Իսկ մենք ե՞րբ, ի վերջո, կունենանք նորմալ դատական համակարգ ձեր մատնանշած երկարատև պրոցեսի արդյունքում:

— Սա բավականին բարդ գործընթաց է: Առաջինը՝ մենք պետք է ունենանք չափազանց բարձր պրոֆեսիոնալիզմով օժտված դատավորներ, որոնց մասնագիտական կարողությունները կասկածի տակ չեն դրվի: Երկրորդ՝ դատական համակարգից պետք է դուրս մղվեն այն բոլոր տարրերը, որոնք պատահական են հայտնվել դատական համակարգում. Մարդիկ, որոնք մասնագիտական կարողություններին ու բարեվարության չափանիշներին չեն համապատասխանում: Բայց դա կարելի է ստուգել միայն իրենց կողմից կայացրած վճիռների բովանդակությունը վերլուծելու միջոցով: Խոսքը վերաբերում է կարգապահական վարույթներին, որոնք կարող են հարուցվել տարբեր մարմինների միջոցով և այսօրվա խնդիրներից մեկը, որ մեր մոտ առկա է, այն էր, որ կարգապահական վարույթ հարուցելու հիմքերը շատ սահմանափակ էին և հստակ չէին ու թույլ չէին տալիս արագ արձագանքել այն բոլոր դեպքերում, երբ դատավորը շեղվում է իր գործառույթներից:

-Արդարադատության նախկին նախարար Արփինե Հովհաննիսյանը հայտարարեց, որ Վենետիկի հանձնաժողովը արձանագրել է, որ ՍԴ անդամ և դատավոր տերմիների տարանջատումը մտացածին է և Վահե Գրիգորյանի հայտարարությունը հանձնաժողովի մտահոգության տեղիք է տվել:

— Սա նիստում տեղի ունեցած քննարկումների արտացոլումն է, հանձնաժողովի կարծիք չի: Այլ կլիներ իրավիճակը, եթե լիներ պաշտոնական դիմում Վենետիկի հանձնաձողովին այս հարցի վերաբերյալ և ստացվեր պաշտոնական պատասխան: Նման բան չի եղել: Գիտեք, որ իրավաբանները բաժանվել են երկու տարբեր խմբի: Տարատեսակ մեկնաբանություններ եմ լսել պարոն Գրիգորյանի հայտարարությունից հետո, բայց պետական մարմինները պետք է գործեն իրենց վերապահված լիազորություների շրջանակում: ԱԺ լիրազորությունը սահմանված են Սահմանադրությամբ: Այն խնդիրները, որոնք վերաբերում են դատական իշխանությանը, պետք է լուծվեն հենց դատական իշխանության շրջանակներում: Այս առումով մեր դերակատարությունը կսահմանափակվի նրանով, որ սահմանադրական լիազորությունների շրջանակներում կփորձենք անդրադառնալ այդ հարցին: Սահմանադրական դատարանի ներսում պետք է այդ խնդիրը լուծվի:

-Իսկ ԱԺ-ն ե՞րբ կարծիք կարտահայտի Սահմանադրական ճգնաժամի հետ կապված:

-Մենք ստացել ենք պարոն Գրիգորյանի նամակը, բավականին ծավալուն էր, գիտեք: Առաջարկվող մի շարք ուղիներ կար, բայց կարող է դրանով չսահմանափակվենք, մենք էլ փորձենք մեր լիազորությունների շրջանակներում որոշակի լուծում գտնել: ԱԺ-ն այժմ արձակուրդում է: ԱԺ-ն կարող է դիրքորոշում արտահայտել ԱԺ նիստում, բայց պատգամավորների մոտ է նամակը և քննարկումները շարունակվում են:

Մարինե Խառատյան