Պաշտոնական տվյալներով Արցախից բռնի տեղահանվել և Հայաստան է տեղափոխվել 100 հազար 625 անձ։ Արցախից հայերի էթնիկ զտումը տևեց մեկ շաբաթից էլ քիչ։ Գաղթի ճանապարհն արցախցիների համար դժոխային է եղել։ Forrights.am-ի հետ զրույցում նրանք սարսափելի տեսարաններ են նկարագրում։
Կան վկայություններ, որ բռնի տեղահանվող հայերը մահացել են Գորիս-Ստեփանակերտ ճանապարհին այդպես էլ չհասնելով Մայր Հայրենքի։ Արայիկ Մարգարյանը Forrights.am-ի հետ զրույցում պատմեց, որ կինը դժբախտ պատահարի զոհ է դարձել սեպտեմբերի 28-ին։
«Ավտոներն առավոտյան կողմ կանգնած են եղել, մեքենայից իջել է, հետո, որ եկել է հետևի դուռը բացի, նստի՝ մեքենան այնպես էր, որ հետևից էլ էր հնարավոր նստել, իմ մեքենայի հետևը կանգնած Կամազը գալիս է ու խփում, մնում է երկու ավտոմեքենաների արանքում»,-կնոջ ողբերգական մահը նկարագրում է ամուսինը։
Կինը՝ Կարինե Մարգարյանը, 44 տարեկան էր, երեք անչափահաս երեխաների մայր։ Ընտանիքն ապրում էր Ստեփանակերտում։ Ադրբեջանական հարձակումից և Արցախն իրենց կամքին հակառակ լքելու հրահանգից հետո Մարգարյանները հարյուր հազարավոր հայերի նման ճանապարհ են ընկել դեպի Հայաստան։ Դժբախտ պատահարին ականատես են եղել նաև աչափահաս երեխաները։
«Երեխաներին տեղափոխեցի ընկերոջս ավտոն, ես ինչ ավտո, որ քշում եմ, այնտեղ պառկեցնելու հնարավորություն կար, բերեցի, հասցրեցի Գորիս։ Երևանում հանձնեցի հողին, այսօր յոթ օրը լրանում է մահվան»,-ցավով պատմում է Արայիկը և հիշում, թե ինչպես է անվերջ ձգվող խցանումների մեջ խնդրել, որ իրեն թույլ տան հասնել Գորիս։
«Դեպքը, որ եղավ, ընկերս դեմից էր գնում, պրոպկաների մեջի ժողովրդին բացատրում էր, թե ինչ է եղել, բոլորը ճանապարհ տվեցին, նույն օրը հասանք Գորիս»,-ասաց նա։
Արայիկն ականազերծման կազմակերպությունում է աշխատում, ընկերության մեքենայով է հասել Գորիս, աշխատավայրը նաև նրանց համար հյուրանոցում ժամանակավոր սենյակ է վարձել։ Սակայն, նշում է, որ բռնի տեղահնման սոցիալական և հոգեբանական ծանր հետևանքերին գումարվել է ոչ միայն կնոջ մահը, այլ նաև տարեց հոր հետ տեղի ունեցած դժբախտությունը։
«Ճանապարհին էլ հայրս է ընկել, կոտրվածքներ է ստացել, հիվանդանոցում է։ Պետք է վիրահատություն անեն, բացի այդ ուրիշ խնդիրներ էլ ունի»,-ասաց նա։
Կնոջ մահվան դեպքը գրանցել է մինչ Հակարիի կամուրջը։ Արայիկը, երբ կնոջ անշնչացած մարմինը մեքենայում հասել է թշնամական կողմի զինվորականների մոտ հեշտությամբ թույլ չեն տվել անցնի։
«Ադրբեջանցի զինվորականը եկավ, գլուխը գցեց ավտոն, ասում է՝ էս ի՞նչ ա, բացատրեցի, թե ինչ է եղել, թողեց անցնենք, բայց մեկն էլ կար ասում էր՝ իջի մեքենայից, հետո իր հետիններն ասացին թող անցի, նոր անցանք»,-նշեց նա՝ հավելելով, որ այժմ դժվարությամբ փորձելու է հոգալ երեք երեխաների, տարեց հոր և մոր կարիքները։ Միայն ցանկանում է, որ մի տանիք ունենա՝ երեխաներին այս դժվարին պայմաններում դրսում չթողնելու համար։
Forrights.am-ին գաղթի ճանապարհին գրանցված այլ մահվան դեպքեր էլ են հայտնի դարձել։ Ճարտարից տեղահանված Նարինե Սաֆարյանը մեզ հետ զրույցում վստահեցրել է, որ մինչև Վայք հասնելը մահվան չորս դեպքի է ականատես եղել։
«Ստեփանակերտ-Գորիս ճանապարհին գնացի, որ մեքենայից ջուր խնդրեմ, տեսնեմ տարեց մի կին է մեքենայի մեջ նստած, խոսում եմ՝ չի պատասխանում, ասացին՝ մահացած է։ Մի կին ասաց, որ ինքը մահացած է, ուղղակի իր թոռներն իր մոտ նստած են, չեն ասում, որ չվախենան։ Մի քանի քայլ այնկողմ մի կին էր մահացած, տղան ասում է՝ ո՞նց օգնեմ, մահացել է։ Մի մահացած տղամարդու էլ հանդիպեցինք, կլիներ մոտ 80 տարեկան։ Արդեն հասել էինք Վայք, պետք է գրանցվեինք, մի 40 տարեկան տղամարդ տեղում մահացավ, երևի ինֆարկտ խփեց։ Շոկի մեջ էինք, նման դեպքեր հեռուստացույցով եմ տեսել, երեխաներին ասում էի՝ դուրս չնայեք»,-Forrights.am-ի հետ զրույցում ասաց նա։
Նարեկ Կիրակոսյան
Forrights.am-ը «Լրագրողներ հանուն մարդու իրավունքների» ՀԿ-ի իրավական-լրատվական կայքն է:
Մեր առաջնահերթ նպատակը մարդու իրավունքների պաշտպանությունն է հրապարակայնացման միջոցով: